Nadciśnienie tętnicze (Hypertensio arterialis) jest to choroba układu krążenia polegająca na stałym lub okresowym podwyższeniu ciśnienia tętniczego krwi skurczowego i / lub rozkurczowego powyżej wartości prawidłowych (120/80), czyli powyżej 140/90.
Dane z ostatnich 20 lat wskazują na wzrost rozpowszechnienia nadciśnienia tętniczego w Polsce. Według badania NATPOL 2011 częstość występowania nadciśnienia tętniczego, widoczna jest w grupie wiekowej pomiędzy 18–79 rokiem życia, co w ciągu 10 lat wzrosło z 30 do 32%, czyli do około 9 milionów osób. Do tej liczby należy dodać, na podstawie badania POLSENIOR, około miliona osób z nadciśnieniem tętniczym po 80. roku życia. Utrzymywanie się obserwowanych tendencji może spowodować, że do roku 2035 liczba pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zwiększy się o połowę.
Przyczyny nadciśnienia:
• 95% przypadków nadciśnienia ma niewyjaśnioną przyczynę, ponieważ trudno wykryć jeden, konkretny czynnik, który spowodował rozwój choroby, mówimy wtedy o nadciśnieniu pierwotnym – zwanym idiopatycznym lub samoistnym. Ten rodzaj nadciśnienia uwarunkowany jest czynnikami genetycznymi, otyłością, nadmiernym stresem, wrodzonym defektem wydalania sodu oraz zaburzeniami regulacji objętości krwi krążącej przez podwzgórze.
• pozostałe 5% przypadków nadciśnienia ma określoną przyczynę wywołującą nadciśnienie wtórne: choroby nerek, gruczołów dokrewnych ‒ zespół Cushinga, przerost kory nadnerczy – zespół Conna, nadczynność tarczycy, zatrucie ciążowe, choroby secowo-naczyniowe, miażdżyca, niedomykalność zastawek, zatrzymanie sodu, nadmierna pobudliwość nerwowa, guzy i urazy mózgu, leki i substancje – doustna antykoncepcja, niesteroidowe leki przeciwzapalne, steroidy, kokaina i amfetamina, cyklosporyna, erytropoetyna.
Objawy:
• bóle głowy w okolicy potylicznej, zawroty głowy
• szum w uszach
• nerwowość
• trudności w koncentracji
• bóle wieńcowe
• przyśpieszona czynność serca
• pogorszenie widzenia
• krwawienia z nosa
• bezsenność
Skutki:
• uszkodzenie narządu krążenia
• przerost lewej komory
• zmiany w naczyniach tętniczych
• zgrubienie ściany naczyniowej
• retinopatia uszkodzenie siatkówki
• udar mózgu
• obrzęki
• niewydolność nerek
• białkomocz
Diagnostyka:
Każdy pacjent w chwili postawienia rozpoznania nadciśnienia tętniczego powinien przejść pełne badanie kliniczne obejmujące:
• dokładne zebranie wywiadu,
• badanie przedmiotowe ( masa ciała, wzrost pacjenta, wskaźnik masy ciała BMI, pomiar obwodu talii),
• wskazane testy laboratoryjne,
• badania podstawowe ( morfologia krwi, stężenie glukozy na czczo, stężenie sodu i potasu, stężenie cholesterolu całkowitego, frakcji HDL i LDL oraz tri glicerydów, stężenie kreatyniny, stężenie kwasu moczowego, badanie ogólne moczu i ocena albuminurii, elektrokardiogram EKG),
• badania rozszerzone (echokardiografia, USG tętnic szyjnych i nerkowych, badanie dna oka, Holter (monitorowanie ciśnienia tętniczego krwi przez 24 h, doustny test obciążenia glukozą OGTT),
• badania specjalistyczne ( celem wykrycia niektórych powikłań, narządowych, np. rezonans magnetyczny u osób z podejrzeniem encefalopatii nadciśnieniowej).
Leczenie:
Podstawowym celem terapii pacjenta z nadciśnieniem tętniczym jest zmniejszenie śmiertelności oraz globalnego ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych i nerkowych.
Leczenie nadciśnienia tętniczego można podzielić na farmakologiczne i niefarmakologiczne:
W przypadku niefarmakologicznego leczenia nadciśnienia istotne jest wdrożenie zmian stylu życia, co może redukować ryzyko powikłań sercowo – naczyniowych i zapobiegać rozwojowi nadciśnienia tętniczego u osób obciążonych rodzinnie.
ZALECENIA ŻYWIENIOWE
• Normalizacja masy ciała ( zmniejszenie kaloryczności diety );
• Ograniczenie spożycia alkoholu ( ryzyko udaru mózgu, osłabienie działania leków hipotensyjnych);
• Do picia wskazana woda niegazowana mineralna, świeżo wyciskane soki warzywne i owocowe, słabo parzona herbata i herbata zielona;
• Codzienna, systematyczna, umiarkowana aktywność fizyczna około 30–45 min. np. ćwiczenia wytrzymałościowe (chodzenie, bieganie, pływanie) uzupełnione ćwiczeniami oporowymi (np. przysiady), dostosowane do wieku, współistniejących schorzeń i preferencji pacjenta;
• Metody psychoterapeutyczne ( behawioralne, trening relaksacyjny, rozładowanie napięcia);
• Ograniczenie podaży soli ( nie więcej niż 5 g soli kuchennej/dobę ) w diecie, rezygnacja z gotowych produktów, wędzonych, konserwowych, potraw typu Fast food, na rzecz przypraw oraz soli potasowej;
• Ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuste mięsa i produkty nabiałowe),
a wprowadzenie do diety tłustych ryb co najmniej dwa razy w tygodniu oraz olejów roślinnych;
• Zwiększenie spożycia produktów zbożowych z pełnego przemiału (ciemne, pełnoziarniste pieczywo, razowe lub orkiszowe makarony, ryż brązowy lub dziki, kasze gruboziarniste);
• Zwiększenie spożycia warzyw i owoców ( 4-5 porcji w ciągu dnia), bogatych w witaminę C, błonnik pokarmowy oraz w potas, np. pomidory, banany, brzoskwinie, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych- fasola, soja, soczewica, ciecierzyca; otręby pszenne;
• Dieta bogata w antyoksydanty ( przeciwutleniacze: np. likopen w pomidorach lub kwas elagowy w malinach i jeżynach).
W leczeniu nadciśnienia zaleca się dietę typu śródziemnomorskiego, obfitującą w warzywa, owoce, kasze, makarony, ryby i owoce morza lub dietę DASH, która w połączeniu z wysiłkiem fizycznym pozwala zredukować masę ciała i zmniejszać podwyższone wartości ciśnienia tętniczego krwi.
Leczenie farmakologiczne nadciśnienia tętniczego:
Rodzaj wybranego leczenia farmakologicznego zależy od stanu chorego, wieku, płci, możliwości interakcji lekowych, działań niepożądanych , kosztów leków i możliwości finansowych pacjenta.
Do najczęściej stosowanych leków przeciwko nadciśnieniu zalicza się:
• Leki moczopędne ( diuretyki )
• b-adrenolityki
• ACEI – Inhibitory konwertazy angiotensyny
• Antagoniści wapnia (pochodne dihydropirydyny)
• Antagoniści wapnia (werapamil/diltiazem)
• ARB- blokery receptora angiotensynowego
• Antagoniści aldosteronu
Ze względu na niską wykrywalność nadciśnienia tętniczego w Polsce zaleca się, aby objąć wszystkie osoby dorosłe, przesiewowymi pomiarami ciśnienia tętniczego przynajmniej raz w roku niezależnie od wcześniejszych wartości ciśnienia.
Spis piśmiennictwa:
1. M. Adamczak i wsp. (2015): Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2015 rok Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego s.1- 12.
2. Kawecka- Jaszcz K., Pośnik – Urbańska A, Jankowski P. (2007): Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego w zależności od płci w świetle badań epidemiologicznych w Polsce. Nadciśnienie tętnicze, t. 11, 5, s. 377-383.