Nowotwór jest patologicznym, złożonym procesem trwającym niekiedy kilka lat. Jego istotą jest nieograniczony, niekontrolowany i nieodwracalny rozrost komórek ustroju z nieprawidłowym ich zróżnicowaniem. Zniszczeniu ulegają tkanki, które rozprzestrzeniają się drogą naczyń chłonnych lub krwionośnych w organizmie, tworząc ogniska tzw. przerzuty. Nowotwór tworząc własne struktury przenika i wpływa na cały organizm lub poszczególne narządy, prowadząc do ich uszkodzenia, a w konsekwencji do śmierci, w wyniku braku leczenia.
Zarówno w Polsce, jak i na świecie, nowotwory stanowią poważny problem zdrowotny. W Polsce są drugą przyczyną zgonów ogółem i pierwszą zgonów przed 65 rokiem życia. Statystyki pokazują, że tylko w 2010 r. w Polsce liczba zgłoszonych przypadków nowotworów złośliwych przekroczyła 140 500 nowych zachorowań! Z tego powodu stwierdzono też prawie 92 500 zgonów! Ostatnie lata pokazują, że zapadalność na nowotwory złośliwe u mężczyzn utrzymuje się na stałym poziomie, natomiast w przypadku kobiet ciągle wzrasta. Dominującym nowotworem u obu płci jest rak płuc. Obserwuje się również raka gruczołu krokowego, raka jelita grubego i raka piersi.
W powstawaniu większości nowotworów złośliwych udział biorą szkodliwe czynniki, które związane są przede wszystkim ze stylem życia. Za około 60% nowych przypadków raka odpowiedzialne są czynniki takie, jak palenie tytoniu i dieta. Według wytycznych American Cancer Society można zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór przez prawidłowe nawyki żywieniowe ale również przez wysiłek fizyczny.
Pierwszym krokiem, aby uchronić się od nowotworów jest zaprzestanie palenia. W dymie tytoniowym jest około 4 tys. związków chemicznych, z których co najmniej 40 ma działanie rakotwórcze. Około 25-30% wszystkich zgonów z powodu nowotworów ma właśnie związek z paleniem tytoniu!
Otyłość, to drugi czynnik ryzyka rozwoju chorób nowotworowych, a dodatkowo chorób przewlekłych, zwłaszcza cukrzycy i chorób układu krążenia.
Szacuje się, że w Europie Zachodniej nadwaga i otyłość stały się przyczyną rozwoju około 39% nowotworów trzonu macicy, 37% gruczolakoraków przełyku, 25% nowotworów nerki, 24% nowotworów pęcherzyka żółciowego, 11% nowotworów okrężnicy i 9% nowotworów piersi.
Aktywność fizyczna w codziennym życiu zmniejsza ryzyko zachorowania na raka okrężnicy, raka piersi, raka trzonu macicy i raka prostaty.
Zaleca się aktywność fizyczną umiarkowaną co najmniej 30 minut dziennie ( oprócz zwykłych czynności wykonywanych każdego dnia) lub intensywny wysiłek fizyczny dostosowany indywidualnie do potrzeb.
Właściwa dieta, zbilansowana z uwzględnieniem produktów roślinnych i owoców bogatych w antyoksydanty może chronić przed rozwojem nowotworów. Dzienna dawka zjadanych owoców i warzyw powinna być nie mniejsza niż 5 porcji. Regularne spożywanie owoców może obniżyć aż o 20% ryzyko wystąpienia nowotworu. W diecie antyrakowej znaczenie ma również błonnik, zwłaszcza celuloza i inne włókna pokarmowe znajdujące się w produktach pełnoziarnistych oraz w wyżej wspomnianych owocach i warzywach.
Produkty żywnościowe pomocne w profilaktyce nowotworów:
• Fitohormony – sfermentowana soja , siemię lniane
• Owoce – maliny , aronia, borówka, winogrona , granat (bogate w antocyjany i procyjanidyny )
• Selen -jajka, łosoś ,kasza gryczana ,kakao
• Brokuły ( sulforafan ) i inne kapustne
• Czosnek ( allicyna )
• Owoce cytrusowe
• Naturalny jogurt
• Zielone warzywa
• Pomidory – likopen
• Pełne ziarna –krzem , błonnik
• Zielona herbata – galusan epigallokatechiny
• Przyprawy –kurkuma ( kurkumina )
Czerwone mięso jest produktem nie sprzyjającym w profilaktyce nowotworów, ponieważ zawiera groźne dla zdrowia wielonasycone kwasy tłuszczowe, które spożywane w dużych ilościach powodują wzrost wskaźnika zachorowań na raka jelita grubego, a także raka piersi i raka gruczołu krokowego. Dlatego zaleca się ograniczenie spożycia mięsa czerwonego, a tym samym unikania żywności przetworzonej i z dużą zawartością soli.
Produkty wysokokaloryczne i z wysoką zawartością cukru, również nie należą do pożądanych. Zaleca się ich ograniczenie oraz unikanie napojów słodzonych.
Abstynencja pomaga zapobiegać nowotworom. Natomiast, jeśli alkohol jest spożywany, dobrze jest ograniczyć jego ilość, do nie więcej niż 1 porcji dla kobiet i 2 porcji dla mężczyzn dziennie.
Unikanie nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne (dotyczy szczególnie dzieci). Ochrona przed słońcem, używanie produktów bogatych w filtry, przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej. Nie korzystanie z solarium.
Ochrona przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy. Postępowanie zgodnie z zaleceniami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy.
Branie udziału w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania: raka jelita grubego (zalecenie dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet); raka piersi (u kobiet); raka szyjki macicy (u kobiet ), a także poddawanie się badaniom okresowym.
Spis piśmiennictwa:
1. Tuchowska P., Worach-Kardas H., Marcinkowski J.T.: Najczęstsze nowotwory złośliwe w Polsce – główne czynniki ryzyka i możliwości optymalizacji działań profilaktycznych. Probl Hig Epidemiol, 2013, 94(2): 166-171.
2. Tomczyk J., Olejnik A.: Sulforafan – potencjalny czynnik w prewencji i terapii chorób nowotworowych. Postepy Hig Med Dosw (online), 2010; 64: 590-603.
3. Jaworski P., Binda A., Tarnowski W.: Wpływ otyłości na rozwój choroby nowotworowej. Postępy Nauk Medycznych, 2015; t. XXVIII, nr 9, 673-676.
4. https://www.cancer.org
5. http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-ogolem-2/