Cukrzyca według Światowej Organizacji Zdrowia jest przewlekłą chorobą metaboliczną, charakteryzującą się wysokim poziomem glukozy we krwi, hiperglikemią. Wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki.
Jedną z przyczyn cukrzycy jest zaburzenie funkcjonowania trzustki, objawiające się niemożnością produkowania przez trzustkę wystarczającej ilości insuliny, niezbędnej do transportowania glukozy z krwi w głąb komórek. Natomiast, druga przyczyna tkwi w odpowiedzi na insulinę, jej ilość jest wystarczająca w organizmie, ale proces reagowania w odpowiedzi na insulinę jest zaburzony i w konsekwencji glukoza nie dociera w głąb komórek.
Wyróżnić można kilka typów cukrzycy: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2, cukrzyca ciężarnych i inne (LADA, MODY).
W tym artykule uwagę szczególną chcę poświęcić cukrzycy typu 2, która jest jednym z najważniejszych problemów diabetologicznych, ciągle rosnącym w XXI wieku, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych.
Cukrzyca jest jedną z chorób tzw. dietozależnych, co oznacza, że jej rozwój miał związek z niewłaściwą dietą. A jaka to, ta niewłaściwa dieta? Szczególnie obfitująca w tłuszcz zwierzęcy, potrawy smażone, bogate w cukier, przetworzoną żywność, duże ilości alkoholu, nieregularne posiłki, oraz brak aktywności fizycznej. Nie wprowadzenie zmian w przypadku takiego stylu życia, będzie potęgowało dalszym rozwojem choroby.
Objawy wskazujące na możliwość wystąpienia cukrzycy:
- Wzmożone pragnienie (polidypsja)
- Wielomocz (poliuria), częste oddawania moczu
- Osłabienie, przewlekłe zmęczenie
- Senność po jedzeniu, konieczność drzemki
- Wzmożony apetyt, szczególnie na słodkie i przekąski
- Zaburzenia widzenia
- Świąd skóry
- Zaparcia
- Rzadziej: zmniejszenie masy ciała
- Nawracające grzybice układu moczowego, skóry
- Problemy z dziąsłami, krwawienia
Nieleczona cukrzyca typu 2 jest przyczyną przedwczesnej umieralności przede wszystkim sercowo-naczyniowej, oraz powikłań wiodących do ślepoty, amputacji kończyn i niewydolności nerek. Dodatkowo choroba ta pociąga za sobą poważne konsekwencje natury psychologicznej, dotyka samych pacjentów, ich rodziny oraz obciąża ekonomicznie.
W tej chorobie bardzo ważna jest samokontrola, czyli świadoma pomoc sobie samemu. Polegająca na poprawie jakości życia, eliminacji czynników ryzyka, tj. alkohol, palenie tytoniu, siedzący tryb życia, nadciśnienie tętnicze, otyłość, hiperlipidemia ( podwyższony cholesterol) oraz wczesne zapobieganie powikłaniom.
Leczenie cukrzycy składa się z kilku elementów: wprowadzenia odpowiedniego leczenia żywieniowego, farmakologicznego oraz ruchu.
Postępowanie dietetyczne w cukrzycy:
- dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów ( tj. cukier, słodycze, białe pieczywo, makaron oraz ryż)
- dieta urozmaicona
- dieta regularna ( 4- 6 posiłków ) co 3-4 godziny:
śniadanie – najlepiej zjeść do godziny po przebudzeniu,
kolacja – najlepiej spożyć do 3 godzin przed snem, powinna być lekka i delikatna - utrzymanie właściwego poziomu cukru we krwi
- bogactwo warzyw
- kontrolowana ilość owoców w ciągu dnia
- brak lub maksymalnie ograniczyć żywność gotową – przetworzoną, produkty typu fast -food
- ograniczenie a najlepiej eliminacja alkoholu ( szczególnie piwa )
- gotowanie na parze, pieczenie w rękawie, w naczyniu żaroodpornym, a także grillowanie na patelni beztłuszczowej
- zwrócenie szczególnej uwagi na produkty bogate w sól ( ryzyko nadciśnienia )
- stosować zioła i przyprawy ( nie używać kucharka, vegety)
Jakie wybierać produkty?
PRODUKTY ZBOŻOWE:
- wskazane: pieczywo ciemne, makarony z mąki razowej, kasze: gryczana, pęczak, ryż brązowy
- unikać: chałek, strucli, rogali, bułek maślanych, chleba razowego na miodzie, pieczywa półfrancuskiego
OWOCE: JEDZ Z UMIAREM!
- Dużo węglowodanów zawierają : banany, ananasy z puszki, winogrona, czarne porzeczki
znacznie ograniczyć suszone owoce, syropy owocowe, dżemy słodzone, powidła, marmolady - Średnia zawartość węglowodanów: agrest, arbuzy, brzoskwinie, czereśnie, jagody, jabłka, gruszki, kiwi, morele, mandarynki, pomarańcze, porzeczki czerwone, wiśnie
- Najmniejsza zawartość węglowodanów: grejpfruty ( szczególnie zielone ), poziomki, truskawki, maliny
Co ważne – JAK WŁĄCZYĆ OWOCE DO DIETY?
Jeśli owoc to zawsze z czymś! Unikać posiłku składającego się tylko z samego owocu ( podniesie poziom cukru we krwi)
owoc wykorzystać można jako deser, przekąskę np. po obiedzie, owoców do kolacji nie polecam jeść, poranna glikemia może wtedy nieco zaskoczyć.
WARZYWA:
Jak najwięcej na surowo, gotowane ( szczególnie marchew ) szybciej podnoszą poziom cukru we krwi.
Warzyw nie rozgotowywać
- wskazane: Kalafior, brokuły, cykoria, kapusta kiszona, pekińska, ogórki świeże i kiszone, pomidory, sałata zielona, rzodkiewki, szparagi, szpinak, papryka zielona, cukinia
- warzywa o średniej zawartości węglowodanów: cebula, buraki, fasolka szparagowa, papryka czerwona, pietruszka, pory, wszelkie rodzaje kapusty
- warzywa o dużej ilości węglowodanów: bób, kukurydza, groszek zielony, groszek konserwowy, soczewica, soja, ziemniaki
ziemniaki jeść z umiarem, gotowane w całości – ziemniaki ubite, puree bardzo szybko podnoszą poziom cukru we krwi
NABIAŁ:
- wskazane: produkty mleczne fermentowane: kefir, jogurt naturalny), mleko 1,5% do 150 ml /dzień, zawartość tłuszczu w produktach mlecznych maksymalnie 2%
- przeciwwskazane są słodkie jogurty owocowe, słodkie twarożki, desery mleczne, sery twarogowe wybierać najlepiej chude i półtłuste, ser żółty ograniczyć do kilku plasterków tygodniowo
MIĘSO I RYBY:
- wskazane: CHUDE GATUNKI: drób bez skóry, cielęcina, młoda wołowina, wędliny drobiowe , ryby ( 2-3 razy w tygodniu), ryby morskie najlepiej jako źródło omega – 3
- unikać: baraniny, wieprzowiny, mięsa kaczki, gęsi, podrobów, kaszanki, parówek, serdelków, salcesonów i konserw.
TŁUSZCZE:
- wskazane: tłuszcze roślinne: olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany, olej kukurydziany
- wykluczyć: smalec, słoninę boczek, masło w ograniczonej ilości
- śmietanę lepiej zastąpić jogurtem naturalnym
NAPOJE:
- WODA przede wszystkim
- soki: grejpfrutowy, pomarańczowy, jabłkowy ( można je rozcieńczać)
- unikać: soku z winogron, porzeczek,
- zrezygnować ze słodkich napojów gazowanych ze względu na bardzo dużą zawartość cukru
Aktywność fizyczna – jaką wybrać?
Najlepiej marsz, jazda na rowerze, basen, prace domowe, w ogrodzie, spacery. Około 30 minut dziennie, pamiętają o wodzie. Bezpiecznie jest nie podejmować forsownych ćwiczeń, w razie przeziębienia, choroby lepiej nie podejmować aktywności fizycznej. Aktywność fizyczna na czczo również jest zabroniona, grozi niedocukrzeniem. Podczas wykonywanych ćwiczeń warto mieć ze sobą łatwo przyswajalne węglowodany, w postaci glukozy lub cukierka w kostkach.
Obecnie jesteśmy świadkami rosnącej epidemii otyłości i cukrzycy typu 2 na świecie. Jeżeli ta tendencja się utrzyma, to w ciągu 2 -3 dekad liczba osób z cukrzycą podwoi się. Wiemy co jest przyczyną cukrzycy, jakie są objawy i powikłania. Zatem namawiam do regularnego badania się, zadbania o własne zdrowie, styl życia, wprowadzenia umiarkowanej aktywności fizycznej, by móc uchronić się przed cukrzycą typu 2.
Spis piśmiennictwa:
- Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego ( 2017): Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017., t. 3, suplement A.
- http://cukrzycapolska.pl 01.11.2017